وقت معلوموقت معلوم، پایان مهلت شیطان برای شیطنت است. ۱ - وقت معلوم در قرآن«وقت معلوم» یک بار در آیه ۳۸ سوره «حجر» و بار دیگر در سورۀ «ص»، آیه ۸۱ به کار رفته است؛ آن هنگام که ابلیس، مأمور به سجده بر آدم شد؛ ولی سجده نکرد. قرآن در این‌باره می‌فرماید: «قٰالَ یٰا إِبْلِیسُ مٰا مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِمٰا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعٰالِینَ قٰالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نٰارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ قٰالَ فَاخْرُجْ مِنْهٰا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ وَ إِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلیٰ یَوْمِ الدِّینِ قٰالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلیٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ قٰالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلیٰ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»؛ «ای ابلیس ! چه چیز مانع تو از سجده کردن بر مخلوقی که با قدرت خود او را آفریدم گردید؟ آیا تکبر کردی. یا از برترین‌ها بودی؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش آفریده‌ای و او را از گل! فرمود: از آسمان‌ها (و از صفوف فرشتگان) خارج شو که تو رانده درگاه منی! و به طور مسلم نفرین من بر تو تا روز قیامت خواهد بود. عرض کرد: پروردگار من! مرا تا روزی که انسان‌ها برانگیخته می‌شوند، مهلت ده. فرمود تو از مهلت‌داده‌شدگانی؛ ولی تا روز و زمان معینی». ۲ - دیدگاه مفسرانمفسران، در این‌که منظور از یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ؛ چه روزی است، گمان‌های پرشماری ارائه کرده‌اند: ۲.۱ - اولبرخی آن را پایان این جهان می‌دانند؛ چراکه در آن روز همه موجودات زنده می‌میرند، و فقط ذات خداوند سبحانه و تعالی می‌ماند. ۲.۲ - دومگروهی احتمال داده‌اند منظور از آن، روز قیامت است؛ ولی این احتمال، نه با ظاهر آیات مورد بحث می‌سازد که لحن آن نشان می‌دهد با تمام خواسته او موافقت نشد و نه با آیات دیگر قرآن که از مرگ عموم زندگان در پایان این جهان خبر می‌دهد. ۲.۳ - سوماین احتمال نیز وجود دارد که آیه یادشده، به زمانی اشاره باشد که هیچ‌کس جز خدا نمی‌داند. ۳ - وقت معلوم در روایاتآنچه این عبارت را در بحث مهدویت وارد کرده، برخی روایات است که «یوم الوقت المعلوم» را دوران ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) دانسته است. ۳.۱ - روایتی از وهب بن جمیعاز وهب بن جمیع - آزادشدۀ اسحاق بن عمار - نقل شده است که گفت: از حضرت صادق (علیه‌السلام) دربارۀ این گفتۀ ابلیس پرسیدم که: «پروردگارا! پس مرا تا روزی که خلایق برانگیخته شوند، مهلت ده» خداوند سبحانه و تعالی فرمود: «البته تو از مهلت داده‌شدگانی تا به روز و هنگام معین و معلوم» - آنچه روزی خواهد بود؟ فرمود: «الوقت المعلوم یوم قیام القائم فإذا بعثه اللّه کان فی مسجد الکوفة و جاء إبلیس حتّی یجثو علی رکبتیه فیقول یا ویلاه من هذا الیوم فیأخذ بناصیته فیضرب عنقه فذلک یوم الوقت المعلوم منتهی أجله»؛ «وقت معلوم، روز قیام قائم آل محمد است. هرگاه خداوند سبحانه و تعالی او را برانگیزد، آن‌گاه که در مسجد کوفه است ابلیس نزد وی می‌آید؛ در حالی که بر زانوانش راه می‌رود و می‌گوید: «ای وای از این روزگار!» آن‌گاه از پیشانی‌اش او را می‌گیرد و گردنش را می‌زند. آن هنگام، روز وقت معلوم است که مدت او به پایان می‌رسد». البته در برخی روایات، هلاکت او را به دست پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر صخره‌ای در بیت‌المقدس ذکر کرده‌اند. ۳.۲ - توضیحبعید نیست مقصود از روایت، این باشد که با روشن شدن حقایق در عصر ظهور و رشد بسیار بالای عقلانی انسان‌ها در آن عصر، دیگر مجالی برای اغوای شیطان باقی نخواهد ماند و عملا خلع سلاح و نابود می‌شود و این، پایان مهلت اوست. [۷]
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۴۲، ح۵.
[۸]
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۴۶.
[۹]
مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۵.
پنهان نماند احتمال‌های دیگری در بیان مفسران آمده است که لکن همین اختصار در این‌جا کافی به نظر می‌رسد. ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۴۶۵، برگرفته از مقاله «وقت معلوم». |